Zęby sprzed 225 mln lat wskazały najstarszego ssaka na Ziemi

Jak powszech­nie wiadomo, aż do wymie­ra­nia kre­do­we­go 66 milio­nów lat temu, trwało pano­wa­nie wiel­kich gadów. Nie oznacza to, że na ówcze­snej Ziemi bra­ko­wa­ło ssaków – były to jednak głównie drobne stwo­rze­nia, zmu­szo­ne do uznania prymatu innych orga­ni­zmów i cier­pli­we­go ocze­ki­wa­nia na swoją szansę.

Ale kiedy na naszej pla­ne­cie wyewo­lu­owa­ły pierw­sze ssaki? Do nie­daw­na za peł­no­war­to­ścio­we­go pro­to­pla­stę ssaków (a nie tylko stwo­rzeń ssa­ko­kształt­nych) pale­on­to­lo­dzy uzna­wa­li Mor­ga­nu­ko­don­ta. Zwierzę podobne do szczura, choć wciąż wypo­sa­żo­ne w kilka kości typo­wych dla gadów, poja­wi­ło się już na prze­ło­mie triasu i jury, około 205 milio­nów lat temu.

Kon­ku­ren­tem dla Mor­ga­nu­ko­don­ta będzie Bra­si­lo­don, a dokład­niej Bra­si­lo­don quadran­gu­la­ris opisany przez naukow­ców z Wiel­kiej Bry­ta­nii i Bra­zy­lii w świeżym arty­ku­le na łamach Journal of Anatomy. Gatunek został zre­kon­stru­owa­ny na pod­sta­wie szcząt­ków uzę­bie­nia dato­wa­nych na 225,42 miliona lat.

Dowody z tego, w jaki sposób uzę­bie­nie kształ­tu­je się w czasie rozwoju, były klu­czo­we i decy­du­ją­ce, dla wyka­za­nia, że Bra­si­lo­don to ssak. Nasz artykuł podnosi poziom debaty na temat tego, co defi­niu­je ssaka i poka­zu­je, że w zapisie kopal­nym powsta­ło to o wiele wcze­śniej niż dotych­czas uważano.

Prof. Moya Mere­dith Smith z King’s College London

Pale­on­to­lo­dzy mają w tego typu przy­pad­kach wyjąt­ko­wo trudne zadanie. Pod­sta­wo­wym znakiem roz­po­znaw­czym ssaków jest wystę­po­wa­nie u samic gru­czo­łów mle­ko­wych – te jednak, podob­nie do innych tkanek mięk­kich nie mogą prze­trwać dzie­sią­tek lub milio­nów lat. Z tego powodu badacze muszą polegać na cechach dru­go­rzęd­nych, których ślady da się dostrzec w kośćcu. U Bra­si­lo­do­na decy­du­ją­cy okazał się zapis den­ty­stycz­ny suge­ru­ją­cy difio­don­tyzm, czyli dwu­zmia­no­wość zębów. To zja­wi­sko typowe dla więk­szo­ści ssaków, w tym ludzi wymie­nia­ją­cych na pewnym etapie mle­cza­ki na zęby stałe.

Nie brzmi to może jak osta­tecz­ny dowód, ale autorzy badania pod­kre­śla­ją, że difio­don­cja jest bardzo zło­żo­nym zja­wi­skiem, które łączy się z głę­bo­ki­mi zmia­na­mi w rozwoju embrio­nal­nym i ana­to­mii czaszki. Chodzi m.in. o zamknię­cie pod­nie­bie­nia wtór­ne­go, które umoż­li­wia młodym ssanie pokarmu i oddy­cha­nie w tym samym momencie.

Szcząt­ki pozwo­li­ły również odtwo­rzyć ogólny rysopis stwo­rze­nia. Dzięki temu wiemy, że Bra­si­lo­don mierzył około 20 cen­ty­me­trów dłu­go­ści, zaś jego kształt głowy – podobny do współ­cze­snych ryjówek – suge­ru­je, że zamiesz­ki­wał wyko­pa­ne przez siebie norki w ziemi.

PRZODKOWIE SSAKÓW… Ani Bra­si­lo­do­ny, ani Mor­ga­nu­ko­don­ty nie wzięły się z powie­trza. Domnie­ma­nym ogniwem pośred­nim w ewo­lu­cji ssaków były cyno­don­ty, żyjące już 300 milio­nów lat temu. Była to grupa sta­ło­ciepl­nych, jajo­rod­nych zwie­rząt, wyglą­da­ją­cych naj­czę­ściej, jak coś pomię­dzy małym psem i jasz­czur­ką. Przy­kład stanowi Pro­cy­no­zuch, którego nazwę wziętą z greki można prze­tłu­ma­czyć na “wcze­sne­go psa krokodylowego”.

Więcej o wypadaniu mleczaków u Brasilodona przeczytasz w publikacji w Journal Anatomy.